Żyjemy w świecie, w którym głównym kryterium udanego życia jest kariera. Ludzie nieświadomie zaczynają ze sobą konkurować, nie tylko pod względem wysokości wynagrodzenia, ale także czasu i wysiłku poświęconego na pracę. Chwalą się, że od lat nie wzięli urlopu lub że rezygnują z weekendów, aby zająć się projektami. Takie podejście do pracy jest społecznie akceptowane, ale nie mniej problematyczne. Wspaniale jest mieć pracę, którą się kocha i która przynosi dochód. Ludzie często mylą jednak radość z pracy z uzależnieniem od niej, co nazywane jest pracoholizmem.

Czym jest pracoholizm i jak się objawia?

Sam termin "pracoholizm" został ukuty w 1971 roku, kiedy amerykański kaznodzieja i psycholog Wayne Otis opublikował książkę Wyznania pracoholika. Pięćdziesiąt lat później temat ten nadal nie jest w pełni zrozumiały.

Pracoholizm jest formą zachowania uzależniającego, w którym osoba przestaje kontrolować swoje działania w pracy. Pracoholicy są boleśnie uzależnieni od pracy, a kiedy przestają ją wykonywać, odczuwają dyskomfort i niepokój. Zazwyczaj pracoholicy mają niewiele zainteresowań lub nie mają ich wcale, przestają dbać o życie towarzyskie i nie chcą poświęcać czasu na nic innego niż praca.

Dla pracoholika praca jest sposobem radzenia sobie z lękiem. Popularny jest wątek, w którym bohater po nieudanym związku lub wielkim smutku postanawia całkowicie poświęcić się pracy, aby uporać się z bólem. W świecie filmów czy książek takie działanie kończy się szczęściem - najczęściej bohater zdobywa miłość, awans i wszelkie dobra doczesne. W życiu bywa różnie, a ludzie, próbując pozbyć się lęku, tylko zwiększają jego ilość w swoim życiu. Kiedy praca przestaje być przyjemnym zajęciem, a staje się ciągłym wyścigiem z samym sobą, niepokój w życiu tylko wzrasta.

Pracoholicy są niespokojni, ponieważ obawiają się, że źle wykonają swoją pracę, myślą, że jej nie wykonają i boją się, że zostaną osądzeni po jej zakończeniu. Kiedy projekt zostaje zakończony, pracoholicy czują się zdruzgotani, niespokojni lub apatyczni. Dzieje się tak dlatego, że takie osoby nie oceniają siebie jako osoby, ale przez pryzmat swojej pracy.

Pracoholizm jako forma uzależnienia

Pracoholizm nazywany jest nową (i społecznie akceptowaną) formą uzależnienia: jest taki sam jak alkoholizm, narkomania, hazard czy emocjonalne uzależnienie od ludzi. Różnica polega na tym, że alkoholicy w naszym społeczeństwie są zawstydzani, stronią od nich i są pod każdym względem pomniejszani, podczas gdy ludzie, którzy dają z siebie wszystko w pracy, są nazywani pracowitymi i chwaleni za ukończone projekty i zarobione pieniądze.

Psychologowie uważają, że uzależnienia akceptowane społecznie są o wiele bardziej niebezpieczne niż te, które są społecznie nieakceptowane. Pracoholizm stał się szczególnie niebezpieczny w czasie pandemii i po niej: ludzie przestali całkowicie oddzielać pracę od życia, gdy zamknięto biura i wszyscy zaczęli pracować zdalnie. Praca w domu, w restauracji, w parku, a nawet w podróży jest obecnie uważana za coś normalnego.

Mechanizm uzależnienia kształtuje się w następujący sposób: osoba, która raz otrzymała pozytywne wzmocnienie w postaci pozytywnych emocji (przyjemność, euforia, poczucie własnej wartości, podziw innych) po wykonanej pracy, będzie dążyła do jej wykonania ponownie.

Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologów określiło trzy punkty, po których można rozpoznać pracoholika:

• Poczucie, że jest się zmuszonym do pracy z powodu nacisków z zewnątrz. Często to uczucie może być zwodnicze - osoba może myśleć, że będzie w stanie zdobyć przychylność szefów (lub bliskich osób) tylko dzięki wysokim osiągnięciom w pracy. Taka postawa może wynikać z wychowania: jeśli dziecko od dzieciństwa jest chwalone tylko za dobre wyniki w szkole lub sporcie, wyrośnie w poczuciu, że na dobre traktowanie trzeba sobie zasłużyć.

• Uporczywe myślenie o pracy, gdy się jej nie wykonuje. Jedną rzeczą jest rozmowa lub żartowanie o pracy podczas relaksu z kolegami lub po prostu dzielenie się historiami z pracy z rodziną. Co innego, gdy nie można zajmować się niczym innym, jak tylko procesem pracy. Możesz śmiało założyć, że masz problem z pracoholizmem, jeśli za każdym razem, gdy robisz sobie przerwę, czujesz się zawstydzony i musisz "wziąć się do roboty".

• Potrzeba pracy w nadgodzinach pomimo możliwych negatywnych konsekwencji.

Konsekwencje pracoholizmu

Psychoterapeuci uważają, że objawami i konsekwencjami pracoholizmu są nie tylko ciągłe obsesyjne myśli o pracy, ale także objawy fizyczne. Stres związany z pracą powoduje bóle głowy, które przeradzają się w migrenę, zmęczenie, zaostrzenie chorób przewlekłych, a nawet problemy żołądkowe. Pracoholizm powoduje również wahania nastroju, wybuchy złości, zapominanie i problemy z koncentracją.

Uzależnienie od pracy ma bardzo negatywny wpływ na życie osobiste i społeczne. Jeśli dana osoba ma partnera lub rodzinę, brak równowagi między życiem osobistym a pracą może mieć poważny wpływ na te relacje.

Innym problemem związanym z pracoholizmem jest to, że pracoholicy szkodzą nie tylko sobie, ale także swojej pracy. W teorii pracoholika można by uznać za idealnego pracownika: w tym świecie nie interesuje go nic poza pracą i jest gotów poświęcić jej cały swój wolny czas i energię. W rzeczywistości tak nie jest. Pracoholicy to trudni współpracownicy, a praca z nimi w zespole może w pewnym momencie stać się nie do zniesienia. Pracoholicy rzadko są skłonni do delegowania obowiązków, a proces pracy wiąże się dla nich z wysokim poziomem niepokoju i stresu.

Jak wygląda psychoterapia w przypadku pracoholizmu?

Ważnym elementem terapii pracoholizmu jest przyznanie się do niego. Niestety, do tej świadomości można dojść tylko samemu: słowa innych o ewentualnym uzależnieniu od pracy są odbierane boleśnie, a nawet wrogo. Podobnie jak w przypadku wszystkich uzależnień (alkohol, gry, substancje), pracoholicy wierzą, że nie mają problemów ani nałogów.

Problemem pracoholizmu zajmują się różne podejścia terapeutyczne. Na przykład terapia Gestalt. Jej celem jest kształtowanie świadomości i rozwijanie poczucia odpowiedzialności. Podczas pracy z terapeutą Gestalt klient akceptuje rzeczywistość, w której żyje, uznaje problemy i pracuje nad sposobami ich rozwiązania. Klient uczy się delegować obowiązki, skracać czas pracy i, co najważniejsze, rezygnować z pracy w weekendy i święta.

W rozwiązywaniu problemów wynikających z pracoholizmu pomocne jest także chodzenie do terapeuty. Na przykład przywrócenie bliskich relacji z rodziną nie tylko umożliwi powrót na właściwe tory życia rodzinnego, ale także pomoże oderwać się od pracy.

Nie ma jednej recepty na leczenie pracoholizmu. Dzieje się tak również dlatego, że przyczyny pracoholizmu są bardzo różne: traumatyczne przeżycia z dzieciństwa, rodzice pracoholicy, próba ucieczki od czegoś, co powoduje jeszcze większe szkody emocjonalne. Gdy terapeuta dowie się, jaki przypadek dotyczy danego klienta, tworzona jest strategia pracy terapeutycznej.